BÜYÜK SELÇUKLU

• ve en büyük Müslüman Türk devletlerinden biri
• İlk Hükümdar : Tuğrul Bey
• Kuruluş ve Yıkılış Tarihi : 1040-1157

Oğuzların Kınık boyundan olan Türklerin kurduğu Büyük Selçuklu İmparatorluğu’nun ilk hükümdarı Tuğrul Bey oldu. Dandanakan Savaşı sonrasında Gaznelileri yıkılış sürecine sokan Selçuklular kuruluşlarını bu savaş ile resmen gerçekleştirdiler. Selçuklular Anadolu’ya ilk akınlarını Tuğrul Bey döneminde yaptılar. Anadolu’ya yaptıkları akınlar sonrasında Bizanslılarla ilk kez karşı karşıya geldikleri Pasinler Savaşı’nı gerçekleştirdiler. Bu savaştan galibiyetle ayrılan Selçuklular’ın Anadolu’ya akınları yoğunlaştı. 1055 yılında Tuğrul Bey’in Abbasi Halifesi’ni koruma altına alması sonucu ona “sultan” unvanı verildi. Çağrı Bey ve Tuğrul Bey’in ölümünün ardından tahta Sultan Alpaslan geçti. Sultan Alpaslan 1071 yılında yapılan Malazgirt Savaşı’nda Bizans İmparatoru Romen Diyojeni yenerek Türklere Anadolu’nun kapılarını açmış oldu. Sultan Alpaslan ölünce yerine oğlu Melikşah geçti. Melikşah Büyük Selçuklu Devleti’ne en parlak dönemini yaşattı. Melikşah’ın ölümünden sonra devletin gücü giderek zayıfladı. Selçuklu ailesinden Süleyman Şah’ın kurduğu Anadolu Selçuklu devleti bağımsızlığını ilan etti. Büyük Selçukluların son hükümdarı Sultan Sencer oldu. Karahitaylar ile yaptığı savaş sonrasında devlet yıkılma sürecine girdi.

Selçuklular’da devlet hazinesinden faydalanan zümreler dışında kalan bütün halk reâyâ diye adlandırılıyordu. Reâyâ vergi ödemek, devlet otoritesine ve onu temsil edenlere itaat etmekle mükellefti. Selçuklular, İslâm dünyasının siyasî liderliğini ele aldıktan sonra iç politikada Şiî Fâtımîler, dış politikada Bizanslılar’la mücadele etmeyi temel ilke kabul etmişlerdi. Şiî Fâtımîler’e karşı Sünnîliğin hâmisi olmuşlardı ve Sünnîlik ülkenin her yerinde gelişip yayılmıştı. Türkler’in büyük çoğunluğu gibi Selçuklu sultanları da Sünnîliğin Hanefî yorumunu tercih etmişler ve bu konuda son derece titiz davranmışlardı. Selçuklular, Anadolu’yu Oğuz Türkleri’nin vatanı yapmışlardı. Getirdikleri siyasî istikrar ve uyguladıkları âdil idare sayesinde Selçuklu hâkimiyeti altındaki İran, Irak, Suriye ve Anadolu sosyal ve ekonomik açıdan ileri bir duruma yükseldi. Anadolu’nun İslâm dünyasına katılması ve Selçuklular’ın ticarî politikalarıyla Karadeniz’in kuzeyindeki ülkelerin ticaret yolu açıldı, İpek yolu ticareti çok gelişti. Anadolu’dan, Horasan’dan ve Irâk-ı Acem’den Kirman’a gelen kervanlar mallarını Kirman limanlarından Hindistan, Çin ve diğer yerlere götürüyordu. Sünnîlik, İran’da Selçuklular sayesinde hâkim bir mezhep durumuna geldi. Selçuklular, çeşitli şehirlerde medreseler inşa ederek ve âlimlere değer vererek ilmin ve kültürün gelişmesinde önemli rol oynadı.

GAZNELİLER

                                                            GAZNELİLER

Gazne Devleti’nin kurucusu Alp Tigin’dir. Samanoğulları Devleti’nin Herat Valisi idi (955). Daha sonra Samanoğulları ile bozuşan Alp Tigin Gazne şehrine giderek bir devlet kurdu. Şehrin adından dolayı bu devlete Gazne Devleti denilmiştir.

Alp Tigin 963 yılında öldü. Yerine oğlu İshak geçtiyse de devletin yönetimi komutanlarından Bilge Tigin ile Sebük Tigin’in eline geçmişti. Bilge Tigin’in bir savaşta ölümü üzerine yalnız kalan Sebük Tigin Gazne’yi ele geçirerek “Yeminîler” olarak bilinen sülaleyi kurdu.

Gazne Devleti’nin en büyük hükümdarı Sebük Tigin’in oğlu Gazneli Sultan Mahmud’dur. Babasının yerine tahta çıkan kardeşi İsmail’i tahttan indiren Mahmud (997-1030) 999 yılında Samanoğulları Devleti’nin yıkılması ile topraklarının büyükçe bir bölümünü ele geçirdi. Hindistan’a 17 büyük sefer yaptı. Ganj Nehri kıyılarına kadar Müslümanlığın yayılmasında rol oynadı. Harezmşah ve Karahanlılar’la çarpıştı. Oğuz Yabgusu, Selçuk-oğlu Arslan Yabgu’yu hile ile yanına getirterek tevkif ettirip Kalincar Kalesi’ne hapsettirdi. Böylece bir müddet için Oğuz tehlikesini savuşturmuş oldu. Zamanında Gazne şehri büyük bir ilim ve kültür merkezi oldu.

Sultan Mahmud’un ölümünden sonra (1030) yerine oğlu Mes’ud geçti. Babası ayarında bir hükümdar olmayan Sultan Mes’ud, 23 Mayıs 1040 tarihinde Çağrı ve Tuğrul Beylerin komutasındaki Oğuz ordusuna Dandanakan denilen yerde ağır bir yenilgiye uğradı. Bu yenilgiden sonra devlet bir daha toparlanamadı. Gurlular Gazne’yi ele geçirdiler. Gazne hükümdarları Lahor şehrine çekildilerse de 1187 yılında Gurlular burasını da ele geçirerek Gazne Devleti’ne son verdiler.

Gazne Devleti’nin çekirdeğini Kalaç Türkleri oluşturmuştur. Ordu ve devlet yöneticileri Türk olmakla beraber halkın çoğunluğu Hindû idi. Sebük Tigin’den itibaren Yeminîler sülalesinin eline geçmişti. Bilhassa İran dili ve edebiyatı Gazne sarayında üstün bir seviyeye ulaştı. Meşhur Tuslu Firdevsî, İran millî destanı olan Şehnâme’yi burada yazdı ve Sultan Mahmud’a takdim etti. Tarihçi Utbî, “Tarih-i Yeminî” adını taşıyan, Gazne tarihi ile el-Birunî’nin “Âsar-ı Bakıyye” adlı eserleri Arapça olarak yazılmış olup değerlidir.

KARAHANLILAR

EMEVİLER VE ABBASİLR

ENDÜLÜS EMEVİ DEVLETİ

DÖRT HALİFE DÖNEMİ

                                                   DÖRT HALİFE DÖNEMİ
1. HZ. EBUBEKİR DÖNEMİ 

 Hz Ebubekir halife seçildikten sonra önemli işler yapılmıştır:

• Hz. Muhammed’in vefatından sonra bazı kabileler zekat vermek istememiş ve isyan etmişlerdi. Ayrıca, bu dönemde Arabistan’ın değişik yerlerinde bazı sahtekarlar, peygamberliklerini ilan etmişlerdir. İslamiyet’in yozlaştırılmasına karşı çıkan Hz. Ebubekir bu kişi ve kabilelerle mücadele etmiştir. Yalancı peygamberler ortadan kaldırılmış, iç isyanlar bastırılmış ve dinden dönen Arap kabilelerinin yeniden Müslüman olmaları sağlanmıştır. Böylece, yönetim dini ve siyasi yönden etkinlik kazanmıştır.
• Halifeye, valilere ve komutanlara maaş bağlanmıştır.
• Kur’an ayetleri toplanarak kitap haline getirilmiştir.

Kur’an-ı Kerim’in kitap haline getirilmesinde;

• Muhammed’in vefat etmesi

• Yalancı peygamberlerin ortaya çıkması
• Hafızların savaşlarda şehit olmaları
• Ayetlerde hadislerin birbirine karışmasının önlenmek istenmesi
• Kur’an ayetleri arasına rivayetlerin girmesinin önlenmek istenmesi
• Kur’an’ın yazılı olduğu malzemenin (deri, taş, ağaç vb.) korunmasındaki zorluklar etkili olmuştur.

Hz. Ebubekir döneminde Arabistan Yarımadası’nda birlik kurulduktan sonra Arabistan dışında da fetih hareketleri başlamıştır:

• dışında ilk fetihler başlamıştır.
• Muhammed’in hazırladığı ordu Hz. Ebubekir tarafından Suriye’ye gönderilmiştir. Bu seferle Arap Yarımadası Müslümanların Suriye topraklarına girmesi ve Filistin’e kadar ilerlemesi üzerine Bizans ordusu ile Müslümanlar
  
  –
  arasında ‘’Yermük Savaşı’’ yapıldı (Ağustos 634). Yermük savaşı Müslümanların lehine sonuçlanmıştır. Böylece Suriye’nin kapıları Müslümanlara açılmış ve Bizans Suriye’den çekilmeye başlamıştır.
• 2 . HZ. OSMAN DÖNEMİ
•  Hz. Ömer’in şehadeti sonrasında halife seçildi.
•  İlk İslâm donanmasını kurdu.
  – Zatü’s Savârî deniz savaşında İslam donanması Bizans’ı yenerek ilk zaferini kazandı.
  – Kıbrıs adası alındı. Rodos kuşatıldı.
  – Libya’nın fethi tamamlandı. Tunus’un fethine başlandı.
  – Hazar Türkleri ile savaşıldı.
  UYARI:
  Hazarlarla yapılan bu mücadele sonucunda, İslâmiyet’in Kafkasları aşması engellenmiştir.
  – Horasan valiliği kuruldu . Sasaniler tamamen yıkıldı.
  – Kur’an-i Kerim çoğaltıldı.
  – Ümeyyeoğullarına (Emevi) mensup olan Hz. Osman’in devlet yönetimine kendi yakınlarını getirmesi, diğer kabilelerin tepkisine yol açtı. İsyancılar Hz. Osman’ı Kur’an okurken şehit etti. (Bu Kur’an Topkapı Sarayı’ndadır.)
• 3. HZ. ÖMER DÖNEMİ 
• Mısır , Suriye ,Filistin ,Irak ,İran gibi yerler feth edilmiştir.
• İslam devletinin teşkilatlanması.

 Mısır ,Suriye , Filistin , Irak , İran gibi yerler feth edilmiştir .

İslam devletinin teşkilatlanmasını gerçekleştirilmiştir.

1. Beytül Mal oluşturulmuştur.

2. Sınırlar genişlediği için ülke illere ayrılmış bu illerin başınada vali getirilmiştir.

3. Düzenli ordu oluşturulmuştur.

4. Hicret 622 yılında hicri takvim olarak kullanılmıştır.

5. Bu illere kadılar gönderilmiştir .

6. Divan meclisi oluşturulmuştur.

4 . HZ. ALİ DÖNEMİ

– Hz. Osman’ın şehit edilmesi sonrası Ensar ve Muhacirlerin teklifi üzerine Hz. Ali halife oldu.

Cemel (Deve) Olayı

Sebep: Hz. Ali’nin, Hz. Osman’ın katillerini bulmakta geciktiğinin öne sürülmesidir.

Hz. Ali – Hz. Aişe, Talha ve Zübeyr aralarında yaşandı.
Sonuç: Mücadeleyi Hz. Ali kazandı.

Önemi: Müslümanlar aralarında yapılmış olan ilk iç savaştır. Bundan sonraki olaylara da zemin hazırlamıştır.

UYARI:
Bu olay sonucu olarak Hz. Ali merkezi Küfe’ye taşımıştır.

Sıffin Savaşı:

Hz. Ali ile Şam Valisi Hz. Muaviye aralarında olmuştur.

Sebep: Bundan evvelki olayların tesiri ve hükümet başkanlığı meselesidir.

Savaşın Gelişimi: Savaş esnasında Hz. Muaviye harp hilesine baş vurdu ve hakem olayına gidildi. Hakem olayında da hile yapılınca; Müslümanlar aralarında fikir ayrılıkları ve gruplar meydana çıktı. Bunlar;
1. Hz. Ali yanlıları: Şiiler
2. Hz. Muaviye yanlıları: Emeviler
3. Hariciler: Her 2 tarafı da reddedenler.

Önemi
Bu olay sonucu olarak İslâm dünyasında ilk ayrılıklar meydana çıktı.

Hz. Ali Döneminde meydana gelen iç karışıklıklar İslam tarihini nasıl etkilemiş olabilir?

– Fetihlerin durmuş ve ilk ayrılıklar ortaya çıkmıştır.

661 senesinde Hz. Ali öldürüldü. Böylelikle 4 Halife Devri bitti .